Υπάρχει και Ελευσινιακός Κηφισός!!!

 

Είναι πολύ πιθανό ρωτώντας κάποιον στην Ελευσίνα που είναι ο Ελευσινιακός Κηφισός να σου απαντήσει στα ΚΤΕΛ Κηφισού!

Στις 13 Ιανουαρίου 1962 οι τεχνίτες της κατασκευής της Νέας Εθνικής Οδού Αθηνών - Κορίνθου, έφεραν στην επιφάνεια τη γέφυρα του Ελευσινιακού Κηφισού, που βρισκόταν θαμμένη στην είσοδο της πόλης. Η γέφυρα ανασκάφτηκε και αποκαλύφτηκε από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Τραυλό το έτος 1950. Η κατασκευή της από σκληρό Πειραϊκό πωρόλιθο και η αριστοτεχνική της δομή και τεχνική από τα Ρωμαϊκά χρόνια, την έκαναν να αντισταθεί στο διάβα του χρόνου. Ο αρχαιολόγος Ιωάννης Τραυλός που από το 1950 είχε αποκαλύψει την ύπαρξη της γέφυρας, παρατήρησε λαξευμένους λατινικούς αριθμούς, πάνω σε πολλά μάρμαρα, παρόμοια με τα λαξεύματα στην βιβλιοθήκη του Αδριανού στη Αθήνα. Οι μαρτυρίες της εποχής, μας λένε ότι ο Αδριανός ήταν θαυμαστής της Ελευσίνας και κατασκεύασε τη γέφυρα του Ελευσινιακού Κηφισού, γύρω στο 125 μ.Χ,, έτος που πιστεύουν ότι μυήθηκε και στα Ελευσίνια Μυστήρια!

Εκεί είναι και το «Καλό πηγάδι», ή μάλλον όπως το έλεγαν στην Παλιά Ελευσίνα «πούσι μίρι», που σημαίνει στα Αρβανίτικα καλό πηγάδι και πολλές κοπέλες έπαιρναν νερό από εκεί για να πιούν και για να ποτίσουν τα λουλούδια τους, γιατί είχε καλό νερό! Κοιτάζοντας το πηγάδι, μπορούμε να δούμε ακόμη τις χαρακιές που υπάρχουν από τα σχοινιά που έριχναν με τον κουβά τους!

Στα «Αττικά» ο Παυσανίας γράφει σχετικά με τον Κηφισό ποταμό της Ελευσίνας: «Κηφισός ποταμός ρέει και κοντά στην Ελευσίνα με ρεύμα πιο ορμητικό από τον Κηφισό που ανάφερα πριν. Κοντά σ΄ αυτόν είναι ένας τόπος που τον ονόμαζαν Ερινό και λένε πως ο Πλούτων, όταν άρπαξε την Κόρη, κατέβηκε απ’ αυτού. Κοντά σ΄ αυτόν τον Κηφισό ο Θησεύς σκότωσε το ληστή που ονομαζόταν Πολυπήμων, επικαλούνταν όμως Προκρούστης».

Ο Ελευσινιακός ποταμός Κηφισός που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης της Ελευσίνας, σήμερα δεν υφίσταται. Υπάρχει όμως η καλοδιατηρημένη πέτρινη γέφυρα που βλέπετε στις σημερινές φωτογραφίες που ακολουθούν. Στην αρχαιότητα όμως ήταν ορμητικός, καθώς σχηματιζόταν από τα πολλαπλά ρέματα της δυτικής Πάρνηθας και του ανατολικού Κιθαιρώνα. Περνούσε μέσα από το Θριάσιο πεδίο και τους χειμερινούς μήνες πλημμύριζε τη νοτιοδυτική περιοχή της πεδιάδας καταστρέφοντας καλλιέργειες αλλά και τις ανατολικές παρυφές της αρχαίας πόλης της Ελευσίνας. 

Ο Παυσανίας πέρασε τον Ελευσινιακό Κηφισό από μεγάλη λίθινη γέφυρα, η οποία είχε κατασκευαστεί από τον αυτοκράτορα Αδριανό στο σημείο συνάντησης του ποταμού με την Ιερά οδό. Η γέφυρα, μήκους γύρω στα 50 μ. και πλάτους 5,5 μ., σώζεται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση δίπλα στη σύγχρονη γέφυρα. Είναι κατασκευασμένη από καλολαξευμένους πειραϊκούς πωρόλιθους, συναρμοσμένους με εξαιρετική ακρίβεια, και αποτελείται από τέσσερα τόξα. Πριν από αυτήν θα υπήρχε κάποια άλλη ξύλινη ή λίθινη κατασκευή. Ο Παυσανίας έκανε την περιγραφή του ποταμού είκοσι πέντε χρόνια περίπου μετά την κατασκευή της γέφυρας.

 

… Με την ερώτησή του, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να πω στα παιδιά για το ιστορικό της ύδρευσης της Ελευσίνας, ένα αρκετά ενδιαφέρον κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας της.

- Κάθισε, παππού, είσαι κουρασμένος. Καθιστός τα λες καλύτερα.

Καθίσαμε στο χορτάρι. Κίτρινα λουλουδάκια και μαργαρίτες, προάγγελοι της άνοιξης, προκαλούσαν τις μέλισσες σε συνεχή ανησυχία, με το απαλό τους βουητό.

- Και σχετικά με το πόσιμο νερό πρέπει να σας τα πω από την αρχή, για να έχετε ολοκληρωμένη αντίληψη. Θέλω από σας, για το καθετί που αφορά τον τόπο μας, να το γνωρίζετε σωστά και σ' όλες του τις λεπτομέρειες. Το πόσιμο νερό είναι μια από τις βασικότερες ανάγκες του ανθρώπου.

Παλιότερα, προμηθευόμαστε το νερό από το "καλό πηγάδι". Υπάρχει σήμερα. Βρίσκεται στην είσοδο της Ελευσίνας όπως ερχόμαστε από την Αθήνα, στο σημείο ακριβώς που περνάει από πάνω η Εθνική οδός Αθηνών-Κορίνθου.

Δίπλα εκεί θα δείτε και μια παλιά γέφυρα. Από κάτω περνούσε το ποτάμι. Το έλεγαν: "Ελευσινιακός Κηφισός". Είναι ο σημερινός Σαρανταπόταμος. Τότε περνούσε από εκεί. Πάνω από τη γέφυρα περνούσε η Ιερά Οδός. Κάποτε πρέπει να μιλήσουμε για την Ιερά οδό. Τι ωραία θα ήταν αν την περπατούσαμε, όπως τότε, που ερχόντουσαν οι πιστοί από την Αθήνα, περπατώντας και ψέλνοντας ύμνους προς τη θεά Δήμητρα, για να 'ρθουν στο ιερό της Ελευσίνας να κοινωνήσουν τα άχραντα μυστήριά της.

Τη γέφυρα την έφτιαξαν οι Ρωμαίοι, τότε που είχαν κατακτήσει την Ελλάδα. Οι Ρωμαίοι αγάπησαν πολύ το ιερό της Ελευσίνας. Είναι αυτοί που το ανακαίνισαν και του έδωσαν σπάνια λαμπρότητα. Ας έρθουμε λοιπόν στο θέμα μας.

- Μου αρέσει πολύ, παππού, που κάνεις κάθε τόσο τέτοιες αναφορές.

- Και σε μένα αρέσει πολύ που με ρωτάτε κάθε τόσο. Μου δίνετε να καταλάβω ότι σας ενδιαφέρουν αυτά που σας λέω, και περισσότερο, ότι κάτι δεν το ανέπτυξα όσο έπρεπε. Θα σας έλεγα μάλιστα ότι πρέπει να το κάνετε και στο σχολείο σας με τους καθηγητές σας.

Παίρναμε λοιπόν πόσιμο νερό από αυτό το πηγάδι, γιατί ήταν το καλύτερο απ' όλα τα πηγάδια της περιοχής. Τα έχω καταγράψει και τα άλλα πηγάδια στο βιβλίο που σας είπα πιο πάνω και πού βρισκόταν το καθένα.

- Δεν υπάρχουν σήμερα;

- Δυστυχώς όχι. Ο πολιτισμός και οι νέες συνθήκες της ζωής, παρουσιάζουν τέτοια αρνητικά στοιχεία. Γι' αυτό, μου δίνετε την ευκαιρία να σας πω, ότι πρέπει να σεβόμαστε και να προστατεύουμε ό,τι αναφέρεται και περιγράφει τις εποχές που πέρασαν. Από τα πηγάδια έπαιρναν νερό όποιοι ήθελαν, εντελώς ελεύθερα. Ήσαν δηλαδή, πράγματα κοινής ωφέλειας όπως θα τα λέγαμε σήμερα. Το νερό το αντλούσαν με κουβάδες τραβηχτούς με τα χέρια. Υπήρχαν αρκετοί που πήγαιναν με μεταφορικά μέσα και γέμιζαν βαρέλια, υπήρχαν όμως και άτομα που το είχαν επάγγελμα να πουλάνε πόσιμο νερό. Τους λέγαμε νερουλάδες. Το μετέφεραν παλιότερα με μεγάλα ξύλινα βαρέλια και ύστερα με σιδερένια δοχεία που έπρεπε κάθε τόσο να περνάνε από τη χωροφυλακή για έλεγχο και απολύμανση.

- Εσείς τα γνωρίσατε τα άλλα πηγάδια;

- Βεβαίως. Το μόνο που φταίω ότι δεν έκανα, είναι ότι έπρεπε, να τα είχα φωτογραφήσει. Τα γνώρισα τότε που λειτουργούσαν. Είδα διψασμένους να σηκώνουν τον κουβά και να πίνουν νερό. Αυτό όμως που μου άρεσε περισσότερο ήταν όταν έβλεπα τα ζώα να πίνουν νερό να ξεδιψάσουν... Μπορώ να σας πω ότι αισθανόμουν την ευτυχία τους στο πρόσωπό τους. Όλα είχαν πέτρινο αλώνι γύρω - γύρω, κατηφορικά προς τα έξω, για να μη πέφτουν μέσα τα λασπόνερα και βρομίζουν το νερό.

Θέλω να σας πω και κάτι ακόμα γι' αυτά τα πηγάδια: Τα πρόσεχαν σαν τα μάτια τους. Τα θεωρούσαν ιερά. Η λαϊκή φαντασία πίστευε ότι έφταναν εκεί κάθε νύχτα οι νεράιδες του καλού κι έκαναν το λουτρό τους, και μετά το έριχναν στο χορό και στο τραγούδι μέχρις ότου έσκαγε το αστέρι της ημέρας. Αρκετές γριές ήθελαν να με βεβαιώσουν ότι άκουγαν το τραγούδι τους, μερικές μάλιστα μου είπαν και στιχάκια που είχαν ακούσει και τα έχω γράψει. Βέβαια, όλα τούτα είναι φαντασίες, δε σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να τις λέμε. Έτσι πίστευαν τότε.

Στα 1926 ένας Ελευσινιώτης, ο Θεόδωρος Πάγκαλος που ήταν στρατηγός κι έφτασε και πήρε όλα τα αξιώματα, διέταξε και ενισχύθηκε το ταμείο της Κοινότητας της Ελευσίνας με 200.000 δραχμές, μεγάλο ποσόν για την εποχή, με σκοπό ν' αποκτήσει δίκτυο ύδρευσης η πόλη. Έτσι φτιάχτηκε τούτη η δεξαμενή. Το νερό ερχόταν από το καλό πηγάδι με μηχανική ενέργεια κι από εδώ, με φυσική ροή, περνούσε στο δίκτυο, κι έφτανε μάσα στο σπίτι μας.

- Δηλαδή, πριν από το 1926 δεν είχαμε νερό μέσα στο σπίτι;

- Όχι βέβαια. Είχαμε πήλινα κιούπια για το πόσιμο νερό από τον νερουλά, και νερό για λάτρα παίρναμε από το πηγάδι της αυλής. Όλα τα σπίτια είχαν τότε το πηγάδι τους. Δεν ήταν δύσκολο ν' ανοίξεις ένα πηγάδι, γιατί έβρισκες νερό στα τέσσερα πέντε μέτρα. Όταν απέκτησε δίκτυο ύδρευσης η Ελευσίνα, όλοι ήθελαν να έχουν νερό στο σπίτι τους. Γρήγορα όμως έφτασε να μη μπορεί ένα πηγάδι να τα βγάλει πέρα δίνοντας τόσο πολύ νερό. Τότε, προσπάθησαν να αυξήσουν την ποσότητα κάνοντας τεχνικές παρεμβάσεις στο πηγάδι. Και αυξήθηκε μεν η απόδοσή του, χάλασε όμως το νερό και δεν πινόταν. Τότε, ξαναφάνηκαν στους δρόμους οι νερουλάδες, φέρνοντας νερό από τον Ασπρόπυργο και αλλού.

Το πρόβλημα του πόσιμου νερού βασάνισε την Ελευσίνα, ακόμα και μετά τον πόλεμο. Κάποιος Δήμαρχος, ο Γεώργιος Ρήγος, το έβαλε σκοπό να λύσει το πρόβλημα του νερού για την Ελευσίνα. Ξοδεύτηκαν αρκετά εκατομμύρια τότε. Στην αρχή φάνηκε ότι κάτι γινόταν, δεν άργησε όμως να φανεί η πραγματικότητα: Ότι δεν είχε υπόγεια νερά η περιοχή. Σήμερα έχει ο Δήμος μια ιδιοκτησία στον κάμπο, την λέμε: "Τα πηγάδια του Δήμου... Νέκρωσαν. Σήμερα παίρνουμε νερό όπως και η Αθήνα… 

 

Βαγγέλη Π. Λιάπη 

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ