Το φυσικό περιβάλλον και η σημασία του!!!

Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη

Εκτός από τη σταδιακή άνοδο της στάθμης της θάλασσας, που είχε ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση ορισμένων ακτογραμμών, τα περιγράμματα των ακτών γύρω στη λεκάνη της Μεσογείου είναι γενικώς όμοια με εκείνα που αντίκριζαν οι κάτοικοι της περιοχής πριν από 25 περίπου αιώνες. Τα δάση ελάτης, δρυός, καστανιάς και καρυδιάς ήταν πολλά και πυκνά, σύμφωνα με τους μελετητές. Από την Aρχαϊκή περίοδο και εξής άρχισαν να υποχωρούν λόγω επέκτασης των καλλιεργειών και ανάπτυξης της χαμηλής βλάστησης.

Σύμφωνα με τον παλαιοζωολόγο Günter Nobis που μελέτησε τα πολυπληθή οστά των ζώων από την ανασκαφή της αρχαίας Mεσσήνης, στα δασωμένα βουνά γύρω από την πόλη ζούσαν, μεταξύ άλλων ζώων, καφέ αρκούδες, κόκκινα ελάφια, τσακάλια, αλεπούδες και πολλά αγριογούρουνα.

Για την αρχαία Μεσσήνη πρέπει να τονιστεί ότι είχε κρατήσει το μέγεθος και την ιπποδάμεια πολεοδομική μορφή της ως τα τέλη του 4ου αι. μ.X. Τα τείχη της, που κλείνουν μέσα τους τεράστια έκταση, περιλαμβάνουν αδόμητο χώρο ευρύτερο από τον δομημένο, τον ορεινό όγκο της Ιθώμης και της Εύας για υλοτομία, λατόμευση και βοσκή, καθώς και ομαλές εκτάσεις στα νότια, όπως επίσης στα δυτικά και τα ανατολικά του κέντρου της πόλης για καλλιέργεια, σε αγρούς με οπωροφόρα, ελιές, αμπελώνες και οικόσιτα ζώα. Η εικόνα που παρουσίαζε το αστικό τοπίο, ο ευρύτερος χώρος της τειχισμένης αυτής πόλης στην αρχαιότητα, δεν διέφερε ουσιαστικά από τη σημερινή όψη του αρχαιολογικού πάρκου.

«ΣΑΝ ΝΑ ΑΡΡΩΣΤΗΣΕ ΒΑΡΙΑ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΗΣ ΓΗΣ»

Η ελληνική φιλοσοφία της φύσης, όπως αναπτύχθηκε στη Μίλητο και αργότερα στις πόλεις της κυρίως Ελλάδος, ήταν μια πρωτοπόρος πνευματική δημιουργία. Όλες οι έννοιες που συγκροτούν το σύστημα της φιλοσοφίας και της φυσικής γεννήθηκαν τότε: οι έννοιες της ύλης, της ισχύος, των αριθμών, της κίνησης, του γίγνεσθαι, του είναι, του χώρου και του χρόνου, η ιδέα του ατόμου, καθώς και η μέθοδος της εμπειρικής φυσικής που θα θριαμβεύσει στη συνέχεια.

Οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν παντού στη φύση το στοιχείο της ζωής. Η θεωρία του Αναξίμανδρου, μαθητή του Θαλή, σε σχέση με την αρχή των όντων, είναι συναρπαστική (ότι εξελίχθηκαν αρχικά από τις θάλασσες, σε συνέχεια στη στεριά, και προσαρμόστηκαν στο φυσικό περιβάλλον). Περιλαμβάνει απόψεις που ο Δαρβίνος θα εισαγάγει στη βιολογία δυο χιλιάδες περίπου χρόνια αργότερα.

Το ενδιαφέρον για την αλλοίωση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος έχει επίσης τις ρίζες του στην κλασική αρχαιότητα. Ο Πλάτων ενδιαφέρονταν ζωηρά για το φυσικό περιβάλλον. Με ευαισθησία περιγράφει το τοπίο γύρω στις όχθες του ποταμού Ιλισσού που αγαπούσε ιδιαίτερα ο Σωκράτης. Ο σοφιστής Κριτίας στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα (111, α-δ) περιγράφει με μελανά χρώματα την αποψίλωση των δασών και την απογύμνωση της γης:

«Eίναι σαν να αρρώστησε βαριά το σώμα της και τού 'μειναν μονάχα τα οστά, καθώς ξεπλύθηκε το παχύ και απαλό της χώμα. Ενώ παλιά και οι γήλοφοι και τα λεγόμενα βραχώδη της πεδία γεμάτα ήτανε με πλούσια γη, και τα βουνά της γύρω δασωμένα. Τώρα, θάμνοι φυτρώνουν στα βουνά, μονάχα για τις μέλισσες τροφή. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που τα δέντρα ήταν ακόμα σώα και πρόσφεραν το ξύλο τους για τις μεγάλες οροφές των οικοδομημάτων. Το ετήσιο νερό δεν έρρεε ανεξέλεγκτα από τη αποψιλωμένη γη στη θάλασσα, το χώμα το συγκρατούσε, το απορροφούσε και το αποταμίευε σε κοιλότητες, και υπήρχε άφθονο παντού νερό στις κρήνες, στα ποτάμια, στις πηγές...».

Τα ίδια ισχύουν και σήμερα, μόνο που η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά καθώς προστέθηκαν, η μόλυνση του αέρα, τα ανεξέλεγκτα νταμάρια, οι ανοιχτές χωματερές, οι πυρκαγιές στα δάση (από αμέλεια, σκοπιμότητα ή τυχαίες), τα τοξικά απόβλητα, η λυματολάσπη, τα ποτάμια που γίνανε υπόνομοι, τα ρέματα που κτίστηκαν αυθαίρετα, η αποθέωση του αυτοκινήτου και η αυτοκρατορία του μπετόν αρμέ.

ΟΙ ΕΛΠΙΔΕΣ ΜΑΣ ΣΕ... ΑΙΡΕΤΟΥΣ «ΜΕΣΣΙΕΣ»

Ζούμε με την ελπίδα και το όνειρο της ανάκαμψης, περιμένουμε τον δήμαρχο ή τον περιφερειάρχη «μεσσία» που θα μας σώσει δημιουργώντας πάρκα, κήπους, παιδικές χαρές, ελεύθερες παραλίες, που θα γκρεμίσει τα αυθαίρετα, θα μας απαλλάξει από τις αυθαίρετες χωματερές και τα νταμάρια που ανοίγουν χαίνουσες πληγές στο περιβάλλον, θα αναδείξει όλα τα στοιχεία, υλικά και άυλα, της πολιτιστικής μας παράδοσης.

Η ύπαρξη μιας πόλης σχετίζεται άμεσα με την παράδοση και το περιβάλλον της: Αν διακοπεί αυτή η σχέση, η πόλη αποθνήσκει.

Η πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα σήμερα είναι να κατανοήσει ότι ο πλανήτης αποτελεί μια ολότητα. Να επινοήσει στρατηγικές που θα αποτρέψουν τη ραγδαία καταστροφή του περιβάλλοντος και την οικονομική, ταυτόχρονα, κατάρρευσή του. Να αναπτύξει σχέδιο για τη βιωσιμότητα του πολιτισμού μας και την πορεία μας προς ένα αισιόδοξο μέλλον. Με άλλα λόγια, «να χτίσουμε έναν κόσμο όπου θα ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες όλης της ανθρωπότητας και θα μας επιτρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας πολιτισμένους» όπως τονίζει ο Lester R. Brown στο βιβλίο του «Ο πλανήτης μας στα όριά του ή πώς θα αποτρέψουμε την περιβαλλοντική και την οικονομική κατάρρευση» (Αθήνα 2011).

ΘΕΜΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ

Ο Κώστας Καρράς ίδρυσε το 1972 τη μη κυβερνητική διεπιστημονική Οργάνωση «Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού», 30 περίπου χρόνια πριν ο Λέστερ Μπράουν ιδρύει την ανάλογη δική του. Έναυσμα για την ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας αποτέλεσαν η ατμοσφαιρική ρύπανση, η καταστροφή μεγάλου μέρους της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς με στόχο το εύκολο κέρδος, με μοχλό την αντιπαροχή και συγχωροχάρτι την ατελή νομική προστασία ορισμένων παραδοσιακών οικισμών.

Ο Καρράς διεισδύει στα φλέγοντα ζητήματα του περιβάλλοντος χρησιμοποιώντας γλώσσα καυστική για τους υπεύθυνους και τους υποκριτές, για τις αυθαιρεσίες των υπουργών, την κομματοκρατία, τα ρουσφέτια, την απουσία Δασολογίου, την μη τήρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, την εγκληματική μόλυνση των ποταμών, της θάλασσας και της ατμόσφαιρας. Τονίζει ότι οι πελατειακές σχέσεις από συστάσεως του ελληνικού κράτους είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη βαθύτατα πωρωμένη σχέση του Δημοσίου με τους πολίτες, και οι βραχυπρόθεσμες επιτυχίες κοντόφθαλμων συναλλαγών διαμόρφωσαν μεσοπρόθεσμα την αποκρουστική εικόνα του Νεοέλληνα.

Το πρόβλημα διασάλευσης της ευπαθούς ισορροπίας μεταξύ του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με την τερατώδη διόγκωση του δεύτερου, δεν είναι μόνο ελληνικό ή ευρωπαϊκό: Είναι παγκόσμιο και απειλεί την επιβίωση του ίδιου του πλανήτη Γη.

Η προστασία του φυσικού κάλλους, των φυσικών και ιστορικών χαρακτηριστικών και της άγριας πανίδας και των μνημείων είναι θέμα επιβίωσης και ευημερίας του ανθρώπινου γένους. Εκ των ουκ άνευ είναι και η καλλιέργεια των ανθρώπων, με τρόπο και μέσα που θα τους ωθούν να διατηρούν άθικτα τα παραπάνω αγαθά, για να μπορούν να τα απολαμβάνουν και οι επόμενες γενιές.

Εθνικά πάρκα και ένα διαφορετικό υπουργείο

Ας προχωρήσουμε τουλάχιστον στην ίδρυση περισσότερων εθνικών πάρκων. Ένα εθνικό πάρκο και ένα αρχαιολογικό πάρκο, όπως αυτό της αρχαίας Μεσσήνης, έχουν μιαν ιδιαίτερα αμφίσημη διάσταση συλλογικού χαρακτήρα: Είναι τοπικά, αλλά και παγκόσμια, όσον αφορά τη σπουδαιότητά τους. Σε αντίθεση με τον εθνικό ύμνο και την εθνική σημαία, ένα εθνικό ή αρχαιολογικό πάρκο έχει χαρακτήρα γεωγραφικό, βιολογικό, οικονομικό και συμβολικό.

Κατά τη γνώμη μου το υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να στελεχωθεί κατάλληλα, να εξοπλιστεί, να αποκτήσει συγκεκριμένο και υπολογίσιμο ετήσιο προϋπολογισμό και να αναλάβει την προστασία του περιβάλλοντος, αντάμα με την προστασία και την ανάδειξη των μνημείων που χωρίς αμφιβολία συμβάλλουν αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία θα μπορούσε να ενταχθεί σε ένα «υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Έρευνας, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος» (ερευνητικό και τεχνολογικό), το οποίο ως ενιαίος φορέας θα ανταποκρινόταν πληρέστερα στην προβληματική της προστασίας του μνημειακού δυναμικού και του φυσικού περιβάλλοντος.

Περισσότερες φωτογραφίες εδώ!