Στο Κάστρο Λεύκτρου (Beaufort) στη Στούπα!!!

Δεκάδες φορές έχουμε ταξιδέψει στον επαρχιακό δρόμο Καλαμάτας - Αρεόπολης που διέρχεται και από την Στούπα. Μεταξύ Στούπας και Αγίου Νικολάου υπάρχει ένας λόφος με πλούσια βλάστηση που κρύβει με επιμέλεια τα απομεινάρια ενός Κάστρου. Σήμερα είπαμε να τον ανέβουμε για να δούμε τι κρύβει και να απολαύσουμε την μαγευτική θέα της Στούπας από ψηλά.

Το κάστρο του Λεύκτρου βρίσκεται στην κορυφή ενός παραθαλάσσιου λόφου, σε θέση που παλαιότερα επόπτευε το λιμάνι της περιοχής και εξασφάλιζε τον έλεγχο σημαντικού περάσματος της οροσειράς του Ταϋγέτου. Σήμερα σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Διακρίνεται, ωστόσο, η διαμόρφωση της πύλης εισόδου, τοίχοι και θεμέλια ενός κτηρίου που ταυτίζεται με την πυργοκατοικία του φρουράρχου, καθώς και μια υπόγεια ορθογώνια δεξαμενή. Λόγω της περιορισμένης έκτασής του, εκτιμάται ότι στέγαζε μόνο την φρουρά που ήλεγχε τη θαλάσσια πρόσβαση. Θεμέλια κτισμάτων νοτιοδυτικά του κάστρου ανήκουν πιθανόν σε κτήρια του οικισμού που είχε αναπτυχθεί γύρω από αυτό. Το κάστρο του Λεύκτρου αναφέρεται στο έμμετρο «Χρονικόν του Μορέως» ως Βeaufort (Ωραιόκαστρο) και κτίστηκε σε μια προσπάθεια του φράγκου πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Β΄ Βιλλεαρδουίνου (1245-1278) να καθυποτάξει τους Τσάκωνες και τους Σλάβους του Ταϋγέτου. Η μαρτυρία αυτή μαζί με τα σωζόμενα μορφολογικά χαρακτηριστικά τοποθετούν την φάση ανέγερσής του στο τρίτο τέταρτο του 13ου αιώνα.

Λιγοστά είναι τα ερείπια του μικρού φράγκικου κάστρου στον παραθαλάσσιο λόφο κοντά στη Στούπα Μεσσηνίας. Το κάστρο ονομάστηκε κάστρο Λεύκτρου, σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως. Στη Γαλλική έκδοση του χρονικού αναφέρεται:

...Et puis qu’il fu en accord avec les Esclavons si fist fermer un autre chastel sur mer devers le Ponant entre Clamate et la grande Maigne, laquelle s’appelle en français Beaufort et en grec s’appelle Lefftro

Δηλαδή, οι Φράγκοι το ονόμαζαν Μπωφόρ (Beaufort) που σημαίνει «Ωραίο Κάστρο», προφανώς επειδή ήταν καλοφτιαγμένο και ωραίο συγκρινόμενο με άλλα κάστρα της Πελοποννήσου.

Στο Χρονικόν χρησιμοποιείται και η ονομασία Κάστρο Γιστέρνας. Το Γιστέρνα ή Κιινστέρνα (που σημαίνει υδατοδεξαμενή) είναι τοπωνύμιο που δεν αφορά μόνο το λόφο αλλά την ευρύτερη περιοχή γύρω από τη Στούπα. Υπήρχε μάλιστα και Θέμα Κινστέρνας. Βεβαίως, τα Θέματα της Υστεροβυζαντινής περιόδου δεν είχαν καμία σχέση ως προς το μέγεθος και τη σημασία με τα βυζαντινά θέματα της μεσοβυζαντινής περιόδου, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Σχετικά με το θέμα Κινστέρνας υπάρχουν αμφιβολίες από τους ιστορικούς αν πράγματι ήταν σε αυτό το σημείο, κάτι που δημιουργεί σύγχυση ως προς τον πραγματικό χρόνο που το κάστρο πέρασε στα χέρια των Βυζαντινών.

Το Μπωφόρ αποκαλείται μερικές φορές και Κάστρο της Στούπας από όσους δεν γνωρίζουν και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν την ιστορία του κάστρου.

Λόγω του μικρού μεγέθους του, εικάζεται ότι στο κάστρο ήταν εγκατεστημένη μόνο στρατιωτική φρουρά και όχι κάποιος τοπικός άρχοντας. Αυτό είναι πιθανό, αλλά πρέπει να επισημάνουμε ότι αρκετά δευτερεύοντα φράγκικα κάστρα στην Πελοπόννησο που ήταν έδρα κάποιου φεουδάρχη, δεν ήταν πολύ μεγαλύτερα. Πάντως, δεν είναι γνωστό το όνομα κάποιου Φράγκου φεουδάρχη στο Λεύκτρο.

Η κατασκευή του κάστρου του Λεύκτρου ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1250. Δεν παρέμεινε όμως για πολύ φράγκικο. Ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος ήταν από την πλευρά των ηττημένων στη Μάχη της Πελαγονίας το 1259 και συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Βυζαντινούς. Απελευθερώθηκε μετά από 3 χρόνια, το 1262 (και ενώ είχε μεσολαβήσει η απελευθέρωση της Πόλης το 1261), μετά από συμφωνία με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο. Η συμφωνία προέβλεπε να δοθούν σαν ανταλλάγματα στους Βυζαντινούς τα μεγάλα κάστρα της Μονεμβασιάς, του Μυστρά και της Μαΐνης. Επίσης, κατά τον βυζαντινό ιστορικό Γεώργιο Παχυμέρη, στα ανταλλάγματα συμπεριλαμβανόταν και το «παν το περί την Κινστέρναν θέμα, πολύ γε ον το μήκος και πολλοίς βρύον τοις αγαθοίς». Με βάση αυτά τα δεδομένα το θέμα της Κινστέρνας και το κάστρο της, το κάστρο Λεύκτρου, πέρασε στα χέρια των Βυζαντινών το 1262.

Πάντως αρκετοί Βυζαντινολόγοι, συμπεριλαμβανομένης της Γλύκατζη-Αρβελέρ, αμφισβητούν τα γραφόμενα του Παχυμέρη και την ταύτιση του θέματος Κινστέρνας με την περιοχή του Λέυκτρου.

Επί Τουρκοκρατίας το κάστρο δεν φαίνεται να αξιοποιήθηκε στρατιωτικά. Δεν αποκλείεται η κατοίκηση σε αυτό να συνεχίστηκε για κάποιους αιώνες, αλλά μάλλον όχι από Έλληνες, καθώς οι Οθωμανοί δεν έβλεπαν με καλό μάτι την παραμονή Ελλήνων σε οχυρές θέσεις (η περιοχή της Στούπας δεν ήταν σαν την κυρίως Μάνη όπου οι Τούρκοι δεν πάτησαν). Μια απεικόνιση του Otto Magnus von Stackelberg από το 1834 αποκαλύπτει την ύπαρξη ενός ψηλού πύργου πάνω στο κάστρο. Δεν έχουμε ιδέα αν ο λόφος κατοικείτο πράγματι τον 19ο αιώνα και ποιος χρησιμοποιούσε τον πύργο. Πάντως σήμερα δεν μένει όρθιο κάποιο κτίσμα, προφανώς λόγω εκτεταμένης λιθολόγησης για την κατασκευή νεώτερων οικισμών στα πέριξ.

Το κάστρο είναι μικρό. Η οχύρωση καλύπτει μια επιφάνεια μικρότερη από 2 στρέμματα, ενώ η περίμετρος της οχύρωσης ήταν περί τα 185 μέτρα. Οι μετρήσεις αυτές προέκυψαν από το Google earth. O Antoine Bonn δίνει κάπως μεγαλύτερες διαστάσεις (4 στρέμματα και 260μ περίμετρο).

Το κάστρο βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Διακρίνεται, ωστόσο, η διαμόρφωση της πύλης εισόδου, τοίχοι και θεμέλια ενός κτιρίου που ταυτίζεται με την πυργοκατοικία του φρουράρχου, καθώς και μια υπόγεια ορθογώνια δεξαμενή. Είναι διακριτός και ο χωρισμός του κάστρου σε δυο περιβόλους, έναν μικρότερο στα νοτιοανατολικά και έναν μεγαλύτερο στα βορειοδυτικά. Από τον οχυρωματικό περίβολο, σήμερα σώζεται μόνο ένα μικρό μέρος των τειχών, κυρίως στο ανατολικό τμήμα του. Από μακριά, πάντως, δεν φαίνεται ότι υπάρχει κάστρο πάνω στον λόφο.

Το απόσπασμα από το Χρονικόν του Μορέως σχετικά με την ίδρυση του κάστρου (στίχοι 8094-95):

Κι αφότου επροσκύνησεν του Μελιγού ο δρόγγος,

τινές απ’ αυτούς είπασιν του πρίγκιπα Γυλιάμου,

ότι αν θέλη να έχη τον ζυγόν όλον στο θέλημά του,

να ποιήση κάστρο εις τον αιγιαλόν πλησίον της Γιστέρνας.

Κι ο πρίγκιπας του επίστεψεν εκείνου όπου το είπεν

Ωρισε γαρ κ’ έχτισαν το και Λεύτρο το ωνομάσαν.