Οι απόρθητοι πύργοι της Μάνης!!!

Ένα ιστορικό οδοιπορικό στη Μάνη

Πέτρινοι, όπως και το μοναδικό τοπίο, αποτυπώνουν τη μακραίωνη ιστορία της Μάνης, που οφείλει σε αυτούς το γεγονός ότι έμεινε απάτητη από επίδοξους κατακτητές. Επιχείρησε να την υπονομεύσει μόνο η δικτατορία του Μεταξά, που με νόμο του 1937 τη διαίρεσε σε μεσσηνιακή και λακωνική. Οι πύργοι υπολογίζονται σε 800 και τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά ήταν ανάλογα με τη δύναμη της κάθε πατριάς, της μανιάτικης κλειστής οικογένειας που την κατείχε.

Η Μάνη δεν αποτελεί μόνο τη νοτιότερη αλλά και μια από τις ιστορικότερες περιοχές της Πελοποννήσου. Τα «σύνορά» της ξεκινούν από την περιοχή Σαγιά του Ταϋγέτου και καταλήγουν στο ακρωτήριο Ταίναρο, καλύπτοντας έκταση 1.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που κυριολεκτικώς είναι σπαρμένα με πέτρα.

Η περιοχή κατοικείται από την παλαιολιθική εποχή και πόλεις όπως το Οίτυλο, το Γύθειο και η Καρδαμύλη αναφέρονται στα ομηρικά έπη, αλλά και τις περιηγήσεις του Παυσανία. Λαός πολεμικός, με καταγωγή από τους Λέλεγες, οι Μανιάτες ήταν σταθερά στο πλευρό του γειτονικού βασιλείου της Σπάρτης. Λόγω της στρατηγικής της θέσης δέχτηκε κατά καιρούς πολλές επιθέσεις και αυτός ήταν ο βασικός λόγος που επέβαλε την οργάνωση των οικισμών γύρω από πύργους και πυργόσπιτα.

Οι πειρατές οργάνωναν επιθέσεις, αλλά κατά καιρούς αποζητούσαν καταφύγιο σε αυτό τον τόπο που έμενε απάτητος από τους κατά καιρούς κατακτητές της χώρας μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και την κατάληψη της Πελοποννήσου, ο Μωάμεθ ο Β’ απέφυγε να οργανώσει εκστρατεία εναντίον της Μάνης και επιχείρησε να προσεταιριστεί χωρίς επιτυχία κάποιες πατριές, που ονομάζονται οι οικογένειες της περιοχής. Οι Τούρκοι περιορίστηκαν να ορίσουν έναν μπέη, που αναλάμβανε να καταβάλει κάθε χρόνο φόρους στις αρχές, οι οποίοι έφθαναν τα 4.000 γρόσια. Η ιδιότυπη αυτή κατοχή ανέδειξε τη Μάνη σε καταφύγιο αγωνιστών και σημείο αναφοράς της Φιλικής Εταιρείας, ενώ ενίσχυσε το ρόλο των πατριών, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα βήματα του νεότερου ελληνικού κράτους. Ο Γεώργιος, γιος του οπλαρχηγού της Μάνης Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ήταν αυτός που δολοφόνησε τον πρώτο κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Οι Μανιάτες κατάφεραν να διατηρήσουν τη δύναμή τους και στα επόμενα χρόνια, παρά τις προσπάθειες των Βαυαρών του Όθωνα και των μετέπειτα κυβερνήσεων. Μόνο η δικτατορία του Μεταξά επιχείρησε με κόλπο να διασπάσει τη Μάνη και με το νόμο 1026 της 24ης Δεκεμβρίου 1937 χώρισε την περιοχή σε λακωνική και μεσσηνιακή, ποντάροντας στο «διαίρει και βασίλευε».

Τα αποτυπώματα της ιστορίας της Μάνης καταγράφονται στους περίπου 800 πύργους, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι οργανωμένοι σε οικισμούς, όπως η Αρεόπολη, η Βάθεια, η Λάγια, που είναι χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, οπότε και ξεκίνησαν τα πρώτα προγράμματα διάσωσης. Στη Μάνη υπάρχουν σήμερα οι 98 από τους συνολικά 118 παραδοσιακούς οικισμούς της Πελοποννήσου. Ορισμένοι χρονολογούνται από το 15ο αιώνα, αλλά οι περισσότεροι κατασκευάστηκαν περί το 1780 και δίνουν σημαντικά στοιχεία για τη ζωή και κυρίως την οργάνωση της ζωής της Μάνης. Δε λένε τυχαία οι ντόπιοι ότι ο περιηγητής χρειάζεται τρεις ημέρες για να δει την περιοχή, τρεις μήνες για να την περπατήσει και τρεις ζωές για να τη γνωρίσει!

Οι πύργοι αποτελούν σημείο δύναμης. Μάλιστα, όσο ισχυρότερη ήταν η πατριά τόσο μεγαλύτερο ήταν το ύψος τους, που έφτανε τα 20 μέτρα. Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, του δεσποτάτου του Μυστρά, επιχείρησε το 1415 να τους «ψαλιδίσει» και τέσσερις αιώνες αργότερα οι Βαυαροί του Όθωνα διέταξαν το γκρέμισμά τους, με διάταγμα του 1834 που έμεινε στα χαρτιά. Η μεγαλύτερη, πάντως, απειλή ήταν οι διαμάχες μεταξύ των οικογενειών και η επικράτηση συνοδευόταν από ανατίναξη του πύργου των αντιπάλων.

Στην πραγματικότητα οι πύργοι ήταν μια μικρή πολιτεία, που κάλυπτε τις ανάγκες για ολόκληρο το σόι. Ήταν αμυντική κατασκευή, αρχοντόσπιτο, αλλά και παραγωγική μονάδα. Διασώζονται οι εξωτερικές περιστοιχίσεις, που έφθαναν τις τρεις και ήταν το βασικό ανάχωμα εναντίον των επιθέσεων. Στο εσωτερικό, πέρα από το κεντρικό πύργο και τους μικρότερους, υπήρχε εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στον άγιο του ιδρυτή της οικογένειας. Εδώ γίνονταν γάμοι, βαφτίσια και κηδείες, στις οποίες κυριαρχούσαν τα μανιάτικα μοιρολόγια. Υπήρχαν και βοηθητικοί χώροι, όπως μύλος, αλώνι, αποθήκη, στέρνες και αλυκή.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αρχιτεκτονική των πύργων. Η τετράγωνη κάτοψή τους παραπέμπει σε ανάλογες κατασκευές της Ιταλίας και οι μελετητές δεν έχουν καταλήξει στο αν προηγήθηκαν οι Μανιάτες ή οι Ενετοί. Βεβαιωμένο είναι ότι μετά μεγάλες επιδρομές πειρατών αρκετοί κάτοικοι της Μάνης είχαν αναζητήσει καταφύγιο στη Βενετία και άλλες ιταλικές πόλεις.

Παράθυρα δεν υπήρχαν στους πρώτους ορόφους, για ασφάλεια από τις εξωτερικές επιθέσεις. Για τον ίδιο λόγο η μοναδική είσοδος είχε μικρές διαστάσεις και έκλεινε όχι με ξύλινη κατασκευή, αλλά από μια μεγάλη πέτρα. Οι διατάσεις της ήταν τέτοιες, ώστε δεν μπορούσε να βγει από τον πύργο, στον οποίο είχε εγκλωβιστεί πριν αρχίσει η κατασκευή του, ενώ για τη μετακίνησή της είχε επινοηθεί ειδικός μηχανισμός που ήταν γνωστός μόνο στους επικεφαλής της πατριάς.

Έχει ενδιαφέρον ότι η είσοδος έβγαινε σε λαβύρινθο, που και αυτός ήταν προσιτός μόνο σε όσους ανήκαν στην οικογένεια. Στο εσωτερικό του πύργου υπήρχαν «κατούγια» και «καταρράκτες», υπόγειοι και κρυφοί διάδρομοι, που οδηγούσαν έξω από τον πύργο, σε σπηλιές ή άλλα καταφύγια.

Στους υψηλότερους ορόφους υπήρχαν μικρά ανοίγματα σε σχήμα χωνιού, οι ντουφεκότρουπες και οι ζεματίστρες, μέσα από τις οποίες οι υπερασπιστές του πύργου εκτόξευαν βόλια, πέτρες και ζεστό υγρό αποκρούοντας τις εχθρικές επιθέσεις. Υπήρχαν και οι πετρομάχοι, οι επάλξεις των πύργων, με τα πολυγωνικά ή κυκλικά παρατηρητήρια, που με ειδική διάταξη εξασφάλιζαν τον έλεγχο της γύρω περιοχής με μόνον δύο φρουρούς. Χάρη σε αυτή τη διάταξη, οι γυναίκες του Διρού απέτρεψαν την απόβαση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ.

Η κατασκευή των πύργων σταμάτησε στα μέσα του 19ου αιώνα, αλλά συνεχίστηκε για πολλές δεκαετίες η μανιάτικη παράδοση που όριζε ότι κληρονόμοι τους είναι μόνο οι άνδρες της οικογένειας.

Η ονομασία

Ορισμένοι μελετητές αναφέρουν ότι η Μάνη οφείλει την ονομασία της στον Πύργο της Μαΐνης, που χτίστηκε στις αρχές του 10ού αιώνα. Άλλοι, όμως, υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το επίθετο «μανή», που σημαίνει άδενδρη, ενώ άλλοι από τη λατινική λέξη manes (ψυχή) και τη συσχετίζουν με το ψυχοπομπείο που υπήρχε στο ναό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο Ταίναρο

Μουσείο

Ο σπουδαιότερος πύργος, των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων, βρίσκεται στην παλιά Καρδαμύλη και χρονολογείται από το 17ο αιώνα. Οι γυναίκες που το κληρονόμησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 τον δώρισαν στο Δημόσιο και λειτουργεί ως Μουσείο. Στον πύργο Δουράκη, στην Καστανέα, είχε βρει καταφύγιο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατά το διωγμό των κλεφτών (1803-1806)

Ο χωρισμός στα επίθετα

Ο διοικητικός χωρισμός της Μάνης αποτυπώνεται και στα επίθετα των κατοίκων. Στο λακωνικό τομέα καταλήγουν σε –άκος και στο μεσσηνιακό σε –έας