Ο καλαθοπλέκτης Γιάννης Φάβας από το Αριστοδήμειο Μεσσηνίας!!!

Συνέντευξη από τον καλαθοπλέκτη Γιάννη Φάβα, ετών 85, από το Aριστοδήμειο (Χασάμπασα) Μεσσηνίας, στις 30-8-2010

"Την καλαθοπλεκτική την έμαθα 10 χρονών από τον πατέρα μου, ο οποίος την είχε μάθει από τον πεθερό του. Μαζεύαμε τις βέργες βράδυ, γιατί μας κυνήγαγαν επειδή τις μάζευαν αυτοί και μας τις πούλαγαν κυρίως από τα χωριά Αρσινόη και Αρχαία Μεσσήνη. Μαζεύαμε από όλα τα φυτά που μου είπες και χρησιμοποιούσαμε ακόμη βάτο και γλυκορίζι μόνο για πάτο μικρών καλαθιών.

Από τo γλυκορίζι μαζεύαμε τις υπόγειες ρίζες του, τον Οκτώβριο, που έχουν αρκετά μέτρα μήκος και γινόταν εξαγωγή κυρίως στην Ιταλία. Πλέναμε τη ρίζα και μετά την κόβαμε σε μικρά κομμάτια. Την μασάγαμε σαν την τσίχλα, έχει γλυκιά γεύση, και είναι αποχρεμπτική. Το χειμώνα τη βράζαμε πίνοντάς τη όπως τα διάφορα τσάγια. Οι τρυφερές κορυφές του βάτου και τα βατόμουρα που ωριμάζουν τον Σεπτέμβριο είναι πολύ καλά για τους διαβητικούς. Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης καλλιεργείται και τα χόρτα, γλυκά, ποτά από βάτο, είναι τα ακριβότερα. Στην Ελλάδα ακόμη η καλλιέργεια του βάτου είναι υποτονική, ενώ το γλυκορίζι είναι παράσιτο στις καλλιέργειες που θα έπρεπε να είναι εξαγώγιμο. Με το όνομα γλυκορίζι, υπάρχει χωριό στην Άνω Μεσσηνία.

Τη λυγιά και το καλάμι τη μαζεύαμε το Γενάρη. Μια φορά πάτησα ένα φίδι, φοβήθηκα και το πλάκωσα με μια μεγάλη πέτρα. Εμείς πλέκαμε με το καλάμι στεγνό και μόνο στις βέργες λυγαριάς βάζαμε στάχτη, για να γίνονται πιο ευλύγιστα και να πλέκονται εύκολα. Το κιντινάρι που αγοράζαμε είχε 100 καλάμια καθαρισμένα στην τιμή των 2 δραχμών. Με τον πατέρα μου δουλεύαμε στο ποτάμι Μαυροζούμενα, το καλοκαίρι. Τα εργαλεία μου όπως βλέπεις είναι η ψαλίδα, το κλαδευτήρι, το μαχαίρι και το κέρατο, που το χρησιμοποιώ όταν κάνω τα χείλια, τα χερούλια και όταν περνώ τα στημόνια. Εγώ έφτιαχνα 4 πούργια την ημέρα και 1 κόφα και τώρα πλέκω από χόμπι, για να μου περνά η ώρα 5 καλάθια την ημέρα.

Χτες πήγα στη Μεσσήνη 10 και πούλησα μόνο 1. Τα ήθελε κάποιος όλα με 2 ευρώ το καθένα. Οι τιμές, την κατοχή, στα πούργια ήταν 3, 4, 5 δραχμές, οι κόφες είχαν 1,5 δραχμή και τα κοφίνια 0,5 - 1 δραχμή. Τα πουλάγαμε κυρίως στην Μεσσήνη και Καλαμάτα. Εμείς φτιάχναμε τα καλύτερα καλάθια για να τα πουλάμε και μια φορά στην Καλαμάτα, ένας από τη Θουρία που ήταν και μουγγός, έλεγε ότι τα δικά του πούργια ήταν καλύτερα. Τα γεμίσαμε πέτρες και τα τράβηξε ένα αυτοκίνητο. Σε λίγα μέτρα τα δικά του διαλύθηκαν και τα δικά μας έμειναν χωρίς να χαλάσουν. Έμαθα έναν από το Πλατύ, αλλά αργότερα άφησε την τέχνη αυτή, γιατί πήρε ταξί."

ΠΛΕΚΤΙΚΗ (ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗ)

Η καλαθοπλεκτική είναι από τις αρχαιότερες τέχνες του ανθρώπου. Έχει τις ρίζες της από το 9000 π.χ. από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και σήμερα οι νέες τεχνολογίες (καφάσια, τελάρα, πλαστικά) έφεραν σε παρακμή την τέχνη αυτή, την οποία όμως στηρίζουν κυρίως οι Ρωμά και ορισμένοι ηλικιωμένοι Έλληνες. 

Η τέχνη είναι εύκολη να μαθευτεί, δεν απαιτεί ειδικά ακριβά εργαλεία, δεν χρειάζεται ειδικές εγκαταστάσεις ούτε κεφάλαια κίνησης και πολλοί την μάθαιναν για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο. Δυστυχώς σήμερα τα πλαστικά σκεύη εκτόπισαν τα κάθε είδους καλάθια και ο θησαυρός των φυτών από τα οποία τα κατασκεύαζαν, έχασε την αξία του. 

Η έρευνα - μελέτη - καταγραφή έχει σκοπό να γίνει γνωστή η παραδοσιακή τεχνική διαδικασία των ξεχωριστών αυτών αντικειμένων, της Ελληνικής καλαθοπλεκτικής. 

Γίνεται διεπιστημονικά - πολυεπιστημονικά - πολυθεματικά, για να έχουμε πλήρη εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης και να δώσουμε το ερέθισμα σε ορισμένους, αφού κάνουν έρευνα αγοράς με φούρνους - ανθοπωλεία - κάβα ποτών, να ασχοληθούν με το επάγγελμα αυτό, για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο. 

Αξίζει να σημειώσουμε πως είναι από τις αρχαίες σπάνιες τέχνες και ύστερα από δεκαετίες ενεργειακής σπατάλης και ρύπανσης - μόλυνσης - δηλητηρίασης της γης από προβληματικά και ενεργοβόρα υλικά, όπως τα πλαστικά, καθίσταται αναγκαία η αναβίωσή τους. 

Το καλάμι είναι και δομικό υλικό για σκίαση, σκεπές σπιτιών, μεσοτοιχία σπιτιών (τσατμάδες) και επειδή το υλικό είναι ελαφρύ αντέχει στους σεισμούς και γίνεται αντισεισμικό, σχηματισμό καλυβών και καλυβόσπιτων. Λύνει προβλήματα πρακτικά οικονομικά, οικολογικά και αξιοποιούνται τα φυτά της μάνας γης. 

Λειτουργεί μια βιοτεχνία με πρώτη ύλη το καλάμι φτιάχνοντας πέργολες διαφόρων τύπων και κόστους ανάλογα με την πλέξη και το καλάμι αν είναι ολόκληρο ή μισό, ο κ. Μιχαλάκης Γιώργος, στη Μανωλάδα Ηλείας.

Το οικοσύστημα με τη χλωρίδα της κάθε περιοχής έδινε απλόχερα τα υλικά από διάφορα δένδρα, θάμνους, βούρλα, μαρίτσα, βουτούμι και αρκουδόβατο για ειδικές και εξειδικευμένες ανάγκες στη γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία, βιοτεχνία, σπίτι κ.λ.π. 

Τα υλικά προέρχονται κυρίως από τα δένδρα ιτιά, σφενδάμι, μουριά και ελιά (κολορίζια αγριλιάς), από τους θάμνους λιγαριά, μυρτιά, σχίνο, πικροδάφνη και από τα υδροχαρή φυτά βούρλα-βουτούμι και μαρίτσα. 

Το πιο σπουδαιότερο, απαραίτητο και αναγκαίο είναι το καλάμι. Τα καλάμια κόβονται το χειμώνα και στη χάση φεγγαριού, για να μην έχουν πολλούς χυμούς. Τα καλύτερα καλάμια είναι τα τρίχρονα που αντί για φύλλα έχουν παραπούλια (από τρίχρονα καλάμια φτιάχνονται αποκλειστικά οι φλογέρες). 

Καθαρίζονται, γίνονται δεμάτια (κιντινάρια =40 καλάμια, ρωμαϊκό κατάλοιπο), συσκευάζονται όρθια σε σκεπασμένο χώρο, ξεραίνονται για να χρησιμοποιηθούν αργότερα στην πλέξη. Το καλάμι σχίζεται σε 8 ή 10 λωρίδες (σχίζες) και πριν την πλέξη από την προηγούμενη μέρα έμπαιναν στο νερό για να γίνουν πιο λυγερά, ευκολόπλεκτα και να μην σπάζουν. 

Τα δένδρα ιτιά - σφενδάμι - ελιά - μουριά, οι θάμνοι σχίνος - μυρτιά - πικροδάφνη - λυγαριά, το καλάμι, το αρκουδόβατο και τα υδροχαρή βούρλα - μαρίτσα - βουτούμι, δίνουν τα υλικά πλέξης στημόνι - υφάδι - χερούλια. Η μυρτιά και σχίνος δίνουν γερές και λεπτές βέργες και γίνονται πιο διακοσμητικές όταν ξεφλουδιθούν και στη συνέχεια χρωματιστούν. 

Τα δέντρα και οι θάμνοι κλαδεύονταν και μονοχρονιάς έβγαιναν νέες βέργες σε ικανοποιητικό μήκος, βλέποντάς τα με αγάπη, στοργή και προστασία. Οι βέργες πρέπει να είναι μεστωμένες και όχι τρυφερές. Κόβονται όπως και τα καλάμια χάση φεγγαριού, γιατί έχουν ελάχιστα υγρά και έτσι είναι ανθεκτικότερες, δεν σαπίζουν και δεν τις τρώει αργότερα το σαράκι (για το τελευταίο υπάρχει το απεντομωτήριο, πριν ή μετά την πλέξη). Αποθηκεύονται ξηραίνονται και είναι το καλύτερο να μένουν άπλεχτες πάνω από 3-4 μήνες. Προτού πλεχτούν οι βέργες μένουν μέχρι και 15 ημέρες στο νερό για να μουλιάσουν και στη διάρκεια της πλέξης τα υλικά είναι σκεπασμένα με κουρελούδες ή λινάτσες, για να μην στεγνώνουν, ώστε να είναι ευλύγιστα στην πλέξη και να μην σπάζουν, ενώ ο μπαρμα Γιάννης από Χασάμπασα χρησιμοποιούσε αντί για το νερό τη στάχτη, προκαλώντας τα ίδια αποτελέσματα του νερού. 

Υπάρχει τέλος το αρκουδόβατο με πολλά μέτρα μήκος που χρησιμοποιείται κυρίως για φίμωτρο ζώων και τυροβόλια, καθώς και τα ελόβια φυτά βούρλα, μαρίτσα και βουτούμι.