Μία άγνωστη ηρωική στιγμή του Βορειοηπειρωτικού Έπους!!!

ΥΨΩΜΑ 731

Η μεγάλη Επική Μάχη των Ελλήνων την Άνοιξη του 1941

Γνωστή σε όλους τους Νεοέλληνες είναι η (η σχετικά πρόσφατη) Πολεμική Εποποιία των ετών 1940-1941, όταν οι Έλληνες αντιστάθηκαν στην εισβολή των Ιταλών στην αρχή και των Γερμανών, στην συνέχεια, στα βουνά της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Ενδιαφέρον ιστορικό και συνάμα διδακτικό για τις αρετές που φανέρωσαν οι παππούδες και οι πατέρες μας έχουν για όλους μας τα πολλά περιστατικά μαχών.

Αναφερόμαστε σε μεγάλες στιγμές ηρωισμού, όπως η Άμυνα στο Καλπάκι ή η Μάχη στο Ρούπελ, που όλοι λίγο-πολύ έχουμε ακούσει στο Σχολείο ή στα ΜΜΕ. Μία Επική σύγκρουση του Ελληνοϊταλικού Πολέμου υπήρξε και η Μάχη της άνοιξης του 1941 στο Ύψωμα 731, κατά της διάρκεια της Ιταλικής Εαρινής Επίθεσης.

Μία τεκμηριωμένη και πλήρη περιγραφή των Μαχών του Υψώματος 731 επιχειρεί ο Αντιστράτηγος ε.α. Γεώργιος Τζουβαλάς με το βιβλίο του «ΥΨΩΜΑ 731», που εξέδωσε το 2007 η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας.

Στο 400 σελίδων βιβλίο αυτό παρουσιάζεται εκτενώς και με την καλύτερη δυνατή ανάλυση (ο συγγραφέας επιστρατεύει την μεγάλη του στρατιωτική-πολεμική πείρα και την επιστημονική του κατάρτιση) η μεγάλη σύγκρουση της Ανοίξεως του 1941 γύρω από το θρυλικό πλέον Ύψωμα 731. Πλήθος χαρτών βοηθά τον αναγνώστη, ακόμη και αυτόν που αγνοεί την πορεία των λοιπών μαχών του έπους του ’40, να σχηματίσει μία πλήρη εικόνα των πολεμικών ελληνοϊταλικών συγκρούσεων στο ύψωμα 731.

Το Ύψωμα 731 βρίσκεται 20 χλμ βορείως της Κλεισούρας στην Βόρειο Ήπειρο και Ανατολικά της Τρεμπεσίνας. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Τζουβαλάς (σελίδες 29-31 του βιβλίου) « Αποτελεί εδαφικόν εφαλτήριον δια την εξακόντισιν επιθετικής ενεργείας από Νότου προς την περιοχήν Αυλώνος και κομβικόν σημείον ανασχέσεως δια τον επιχειρούντα επιθετικήν ενέργειαν από Βορρά προς Νότον εις τον κεντρικόν τομέα της Αλβανίας. Κείται μεταξύ δύο ορεινών συγκροτημάτων (Τρεμπεσίνας –Τομόρι) των Αλβανικών Άλπεων, εκτεινομένων επί παραλλήλου προς τας κοιλάδας των ποταμών Αώου και Άψου γραμμής… Κλειδί της Άμυνας των Ελλήνων στην Ιταλική αντεπίθεση της Ανοίξεως του 1941 ήταν το ύψωμα 731.

Η χωρητικότης του υψώματος δεν επιτρέπει ανάπτυξιν δυνάμεως μεγαλυτέρας του ενισχυμένου Τάγματος Πεζικού. Εκ της ισχύος και της αντοχής μιας χιλιάδος, ως έγγιστα, ανδρών εγκατεστημένων αμυντικώς επί του υψώματος, εκρίνετο η έκβασις της επιχειρηθείσης κατά Μάρτιον 1941 διασπάσεως της Ελληνικής αμυντικής τοποθεσίας, από την 11^ην Ιταλικήν Στρατιάν».

Η τοποθεσία του Υψώματος 731 είχε υψίστη στρατηγική σημασία για την διατήρηση του Μετώπου. Οποιαδήποτε ρήξη του Μετώπου θα οδηγούσε σε συνολική κατάρρευση την Ελληνική πλευρά. Ήταν πράγματι μια θέση-κλειδί, όπως λέγεται απλά: «Κλείδα της όλης τοποθεσίας αποτελεί το Ύψωμα 731… Ως ήτο φυσικόν, η εχθρική επίθεσις περιέλαβε και τα εκατέρωθεν του 731 Υψώματα, εις προσπάθειαν υπερκεράσεως αυτού, αλλ’ η παραμονή του υψώματος 731 εις χείρας ελληνικάς κατεδίκαζε πάσαν προσπάθειαν των επιτεθέντων».

Ο συγγραφέας πριν προβεί σε ανάλυση των μαχών, αναλύει εκτεταμένα τα πολιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά γεγονότα που είχαν προηγηθεί της 28^ης Οκτωβρίου 1940. Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε για τις Ιταλικές προκλήσεις, την επίθεση του Οκτωβρίου και το ηρωικό ΟΧΙ. Ο Ελληνικός Λαός βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του Μετώπου και έγραψε ένα νέο Έπος.

Στις 9 Μαρτίου 1941 με την επίβλεψη του ιδίου του  Ιταλού ηγέτη Μπενίτο Μουσολίνι ξεκινά η κρίσιμη Ιταλική επίθεση για σπάσιμο της Ελληνικής Γραμμής. Οδηγός της περιγραφής των γεγονότων για τον συγγραφέα είναι ο Ταγματάρχης Δημήτριος Κασλάς, ο θρυλικός Διοικητής του ΙΙ/5^ου Τάγματος, το οποίο ημύνετο επί του Υψώματος 731. Σπουδαίο ρόλο στην άμυνα έπαιξαν οι Τρικαλινοί στρατιώτες της Μονάδος που κράτησαν μέχρι τέλους τις Θέσεις τους. Σημαντικός ο ρόλος του Στρατηγού-Μεράρχου Βασιλείου Βραχνού και Των Συνταγματαρχών Θεμ. Κετσέα, Παν. Μπαλή και Νικολάου Γεωργούλα, που ενέπνευσαν αγωνιστικότητα και αυταπάρνηση στις Ελληνικές δυνάμεις.

Οι Ιταλοί επιτίθενται συνεχώς παρόντος του Μουσολίνι, που ήρθε από την Ιταλία για την Επιχείρηση αυτή (Εαρινή την ονομάσαμε εμείς, Primavera οι Ιταλοί). Οι συγκρούσεις ξεπερνούν την έννοια της θυσίας. Μέσα στο βιβλίο περιγράφεται μια συνεχής «ανθρωποθυσία από επιτιθεμένους και αμυνομένους». 

Χαρακτηριστικό του πνεύματος της μάχης και της αυτοθυσίας του Έλληνος Στρατιώτου στις μάχες αυτές είναι η Ημερησία Διαταγή του Αρχιστρατήγου Αλεξάνδρου Παπάγου με ημερομηνία 15 Μαρτίου 1941:

Η επταήμερος προσπάθεια που καταβάλλει εναντίον σας ο εχθρός, δεν σας εκλόνισε, σας έδωσε μίαν νέαν αφορμήν ν’ αποδείξητε δια πολλοστήν φοράν τας πολεμικάς λαμπράς αρετάς σας και προ παντός την πίστιν σας επί το δίκαιον του αγώνος σας.

Η τετράμηνος και πλέον εκστρατεία, την οποίαν νικηφόρως διεξάγετε, σας εκάλυψε με δάφνας δόξης αφθάστου. Η προσπάθεια του εχθρού συντρίβεται, η θέλησις σας παραμένει άκαμπτος και η πεποίθησις σας επί την νίκην αμείωτος. Ολόκληρος ο στρατός μας τον οποίον Σεις του κεντρικού μετώπου τόσον λαμπρά αντιπροσωπεύετε και εις την ιστορίαν του οποίου προσεθέσατε νέας ενδόξους σελίδας, σας παρακολουθεί και σας θαυμάζει.

Σας απευθύνω τα πλέον θερμά συγχαρητήρια.

Ζήτω ο Ελληνικός Στρατός.

Αρχιστράτηγος

Α. ΠΑΠΑΓΟΣ

 

Εδώ διακρίνεται η αξία της ψυχής του Έλληνος Στρατιώτου. Εναντίον του 731 και των διπλανών θέσεων επιτίθενται συνεχώς αλλά αποτυχημένα οι Ιταλοί από τις 9 Μαρτίου ως τις 14 Απριλίου 1941. Τότε οι Ελληνικές Δυνάμεις συμπτύχθηκαν λόγω της Γερμανικής εισβολής (οι Γερμανοί είχαν επιτεθεί στις 6 Απριλίου ,ενώ οι Ιταλοί συνεχώς ηττώντο). Τελικά σε αυτές τις συγκρούσεις υπήρχαν 47 νεκροί και 144 τραυματίες Έλληνες Αξιωματικοί και 1196 νεκροί και 3872 τραυματίες Έλληνες Οπλίτες, ενώ οι ιταλικές απώλειες ήσαν πολλαπλάσιες.

Στο βιβλίο ο Γ. Τζουβαλάς (που έχει υπηρετήσει στον Ελληνικό Στρατό κατά τις επιχειρήσεις της Κορέας) παραθέτει τα ονόματα των πεσόντων Αξιωματικών, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στους πρωταγωνιστές των μαχών και παρατίθενται άλλες βιβλιογραφικές μαρτυρίες για τις ηρωικές στιγμές στο 731.

Σήμερα στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα υπάρχουν χαραγμένα δύο ονόματα, το 731 και το Μπούμπεσι, για να θυμίζουν το έπος των ημερών εκείνων. Στο σημείο των μαχών στον χώρο της Βορείου Ηπείρου υπάρχει ένα λιτό και απέριττο μνημείο που συγκεντρώνει κάθε χρόνο προσκυνητές από την Ελλάδα (και πολλοί συγγενείς των τότε πολεμιστών), ενώ έχουν γίνει πολλές προσπάθειες (παρά την κατά καιρούς εχθρότητα των Αλβανικών Αρχών) για να περισυλλεγούν τα οστά των Ηρώων που βρίσκονται σε πλαγιές και πεδιάδες της περιοχής.

Ένα τέτοιο βιβλίο που αναδεικνύει τον άγνωστο Ελληνικό ηρωισμό των ημερών εκείνων είναι πάντα χρήσιμο και προσθέτει πολλά στην περιγραφή της Εποποιίας του 1940 στα βουνά της Βορείου Ηπείρου. Γι’ αυτό και αξίζουν συγχαρητήρια και στον συγγραφέα, τον Αντιστράτηγο ε. α. Γεώργιο Τζουβαλά και στην Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας που προέβη στην πολύτιμη αυτή έκδοση. 

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας – Καθηγητής Φιλόλογος